Chỉ trong hơn một năm, kể từ khi ChatGPT xuất hiện, cụm từ “AI trong giáo dục” đã trở nên quen thuộc trong các hội thảo, văn bản hướng dẫn, và thậm chí cả trong những buổi họp chuyên môn của giáo viên. Nhiều thầy cô bắt đầu thử nghiệm sử dụng AI để soạn bài giảng, tạo câu hỏi trắc nghiệm, hoặc tóm tắt nội dung học tập.
Một số trường trung học phổ thông tại các thành phố lớn ở Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh đã dần triển khai các công cụ AI vào bài giảng như Quizizz AI, Copilot for Education, hay những chatbot tự xây dựng để hỗ trợ học sinh ôn tập. AI không còn là một khái niệm xa lạ, nó đang dần len lỏi và từng bái giảng, từng trang giáo án và chính những người giáo viên, người chỉ từng quen với phấn trắng bảng đen, đang học cách đối thoại với một “đồng nghiệp mới” bằng ngôn ngữ lệnh và dữ liệu. Nhưng sau những hứng khởi ban đầu thì những câu hỏi được đặt ra:
- Làm sao đảm bảo nội dung AI tạo ra chính xác và phù hợp với chương trình?
- Nếu học sinh dùng AI để làm bài tập, đâu là ranh giới của “tự học”?
-
Liệu người thầy có đang dần bị thay thế trong một lớp học được tự động hóa?
Cơ hội mới mở ra
Không thể phụ nhận được, AI mang lại một cuộc cách mạng về năng suất trong công việc của giáo viên. Thay vì tốn nhiều giờ để soạn một giáo án, AI có thể gợi ý cấu trúc bài dạy, tạo câu hỏi ôn tập, thậm chí mô phỏng các tình huống học tập một cách thực tế.
AI giúp giảm tải các công đoạn kỹ thuật, cho phép giáo viên tập trung sâu hơn vào chuyên môn sư phạm, những khía cạnh đòi hỏi tính "con người" như hướng dẫn, truyền cảm hứng và khơi gợi tư duy phản biện cho học sinh
Một số thầy cô xem AI như người bạn đồng hành cùng sáng tạo, giúp họ làm mới phương pháp dạy: tạo hình ảnh minh họa, video ngắn, slide bài giảng tương tác. Với những trường có điều kiện hạn chế, AI cũng giúp san bằng khoảng cách tiếp cận tài nguyên giảng dạy chỉ với kết nối Internet, thầy cô ở miền núi vẫn có thể tiếp cận các bài giảng chất lượng quốc tế.
Những thách thức đi kèm
Khoảng cách về năng lực số
Không phải giáo viên nào cũng sẵn sàng cho AI. Vẫn còn nhiều giáo viên vẫn “chưa tự tin” khi dùng công cụ AI, phần lớn là do thiếu kỹ năng công nghệ, thiếu hiểu biết về cách kiểm chứng thông tin, và sợ sai sót trong nội dung.
Nhiều người vẫn coi AI là "công cụ nguy hiểm" vì chỉ cần một câu lệnh sai, kết quả có thể gây hiểu lầm hoặc lệch chuẩn so với giáo dục.
Thiếu hướng dẫn và quy định rõ ràng
Hiện nay, chưa có quy chuẩn quốc gia về việc sử dụng AI trong giảng dạy, kiểm tra, hay đánh giá học sinh. Giáo viên sử dụng ChatGPT để tạo bài thi có coi là vi phạm bản quyền?, Học sinh sử dụng ChatGPT để làm bài có gọi là gian lận học tập? Những câu hỏi như này vẫn là câu hỏi về đạo đức, khiến nhiều thầy cô e dè, dù muốn thử nghiệm.
Tâm lý lo ngại bị thay thế
Ở một mức độ nào đó có một nỗi sợ "AI có thể giúp học sinh học bài tốt hơn giáo viên", Một số giáo viên trẻ xem AI là cơ hội phát triển nghề nghiệp, nhưng không ít người khác cảm thấy áp lực. Khi học sinh dễ dàng hỏi mọi thứ qua chatbot, vai trò “truyền đạt kiến thức” của thầy cô dường như bị giảm sút. Nếu không được hỗ trợ về tâm lý và định hướng nghề nghiệp, sự xuất hiện của AI có thể làm tăng cảm giác “bị tụt lại” trong chính nghề mà họ yêu.
Con người phải học cách học cách dạy với công nghệ
Thực tế, AI không thể thay thế vai trò con người trong giáo dục mà là công cụ hỗ trợ. AI có thể phân tích dữ liệu hay chấm bài, nhưng không thể thay thế khả năng thấu cảm, động viên hay truyền cảm hứng mà chỉ người thầy mới có. Do đó, vấn đề cốt lõi là sử dụng AI như một "trợ giảng" hiệu quả, đòi hỏi sự thay đổi mang tính hệ thống trong cách đào tạo và hỗ trợ giáo viên.
Để làm chủ công nghệ, giáo viên cần được trang bị năng lực số và tư duy AI để biết cách đặt câu hỏi, kiểm chứng và tích hợp AI vào bài giảng. Song song đó, cần xây dựng "Bộ quy tắc ứng xử với AI" trong trường học để định hình thói quen sử dụng có đạo đức và minh bạch. Quá trình này không thể tự phát mà cần chính sách hỗ trợ từ cấp quản lý, từ khung năng lực số quốc gia đến việc cập nhật chương trình đào tạo sư phạm, coi đây là chuẩn nghề nghiệp của thời đại mới.
Kết luận và thông điệp
AI đang buộc toàn ngành giáo dục phải nhìn lại chính mình, đặt ra những câu hỏi cốt lõi cho cả giáo viên lẫn nhà làm chính sách: Nếu kiến thức có thể được tự động hóa và tra cứu tức thì, giá trị của người thầy và mục tiêu của việc học nằm ở đâu? Không thể chống lại AI, điều duy nhất có thể làm là tái định nghĩa lại việc dạy và học cho phù hợp.
Trong tương lai, lớp học có thể sẽ có thêm thành viên thứ ba là AI, và khi đó, người thầy sẽ không mất đi vai trò mà chuyển từ "người dạy" sang "người hướng dẫn học tập", tập trung giúp học sinh biết cách học, cách đặt câu hỏi và cách tư duy cùng máy móc.
AI không phải mối đe dọa của người thầy, mà là tấm gương phản chiếu để mỗi giáo viên nhìn lại năng lực và giá trị nghề nghiệp của mình. Công nghệ chỉ thật sự mạnh khi được dẫn dắt bởi con người có tri thức và lòng nhân ái. Khi giáo viên được trang bị công cụ, kỹ năng và niềm tin, họ sẽ không bị AI thay thế – mà trở thành người dạy thế hệ mới “học cùng AI”. Bởi suy cho cùng, AI có thể tạo ra kiến thức, nhưng chỉ người thầy mới có thể khơi dậy tri thức.