Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo trong giáo dục – từ ChatGPT, Copilot cho đến các nền tảng học tập tích hợp AI đã thay đổi hoàn toàn cách học sinh tiếp cận tri thức. Nếu trước đây, việc làm bài tập, viết luận hay nghiên cứu đòi hỏi sự nỗ lực tự thân, thì nay, chỉ cần một câu lệnh, học sinh có thể nhận được câu trả lời hoàn chỉnh, thậm chí được diễn giải chi tiết và có ví dụ minh họa.
Khi AI trở thành trợ thủ quá đắc lực
AI, vốn được kỳ vọng là “công cụ hỗ trợ tư duy”, đang dần trở thành “người làm hộ” trong nhiều lớp học. Nhiều giáo viên phản ánh rằng, học sinh không còn hứng thú với quá trình tư duy hay tìm tòi nữa – bởi mọi thứ đều có thể “hỏi AI”. Câu hỏi đặt ra: liệu AI đang làm học sinh thông minh hơn, hay lười hơn?
Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo trong giáo dục – từ ChatGPT, Copilot cho đến các nền tảng học tập tích hợp AI đã thay đổi hoàn toàn cách học sinh tiếp cận tri thức. Nếu trước đây, việc làm bài tập, viết luận hay nghiên cứu đòi hỏi sự nỗ lực tự thân, thì nay, chỉ cần một câu lệnh, học sinh có thể nhận được câu trả lời hoàn chỉnh, thậm chí được diễn giải chi tiết và có ví dụ minh họa.
Khi sự tiện lời dần trở thành cái bẫy
Không thể phủ nhận AI mang đến sự tiện lợi vượt trội. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi ấy đang khiến nhiều học sinh đánh mất một năng lực cốt lõi: tư duy phản biện và tự giải quyết vấn đề.
Thực tế trong lớp học cho thấy, thay vì thử nghiệm, đặt câu hỏi hoặc tìm cách hiểu sâu hơn, nhiều em học sinh chọn cách “copy – paste” từ các gợi ý của AI. Trong các bài tập viết, các đoạn văn ngày càng trở nên trơn tru, chuẩn ngữ pháp nhưng thiếu giọng điệu cá nhân và chiều sâu lập luận. Một số giáo viên thậm chí dễ dàng nhận ra “dấu vết của AI” – bởi sự hoàn hảo đôi khi lại phản ánh sự thiếu con người.
AI vốn được kỳ vọng là “công cụ hỗ trợ tư duy”, đang dần trở thành “người làm hộ” trong nhiều lớp học. Nhiều giáo viên phản ánh rằng, học sinh không còn hứng thú với quá trình tư duy hay tìm tòi nữa – bởi mọi thứ đều có thể “hỏi AI”. Câu hỏi đặt ra: liệu AI đang làm học sinh thông minh hơn, hay lười hơn?
Tâm lý “AI làm giúp mình được mà” khiến học sinh ngại bắt đầu, ngại sai, và ngại nghĩ. Đây chính là dạng “lười tư duy”, nguy hiểm hơn nhiều so với “lười làm”. Nó khiến quá trình học bị ngắn mạch: từ việc khám phá – hiểu – vận dụng trở thành “nhập lệnh – nhận kết quả”.
Góc nhìn từ lớp học
Tại một trường THPT tại thành phố lớn cho thấy có khoảng 70% học sinh đã từng sử dụng các công cụ AI cho việc làm bài tập về nhà và trong đó có 40% học sinh không hiểu nội dung trong bài mình nộp. Giáo viên các môn Ngữ văn và Lịch sử nhận xét rằng, chất lượng tư duy phân tích giảm sút đáng kể – học sinh không còn lập luận theo mạch logic mà chủ yếu dựa vào mẫu sẵn có.
Tuy nhiên, điều thú vị là AI không khiến tất cả học sinh “lười đi”. Một bộ phận học sinh biết cách dùng AI như bạn học thông minh, chứ không phải “người làm hộ”. Học sinh dùng AI để kiểm tra giả thuyết, viết mô phỏng hoặc gợi ý hướng giải cho bài toán khó sau đó vẫn tự phát triển lời giải của riêng mình.
Điều này cho thấy: AI không làm lười – chính cách sử dụng mới là vấn đề.
Văn hóa học tập và kỹ năng sử dụng AI
Ở những môi trường đề cao kết quả, nơi bài tập được xem như “điểm số” thay vì “hành trình học”, học sinh dễ sa vào lối tắt – dùng AI để đạt điểm cao nhanh nhất. Ngược lại, ở những lớp học chú trọng quá trình học, giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng AI như công cụ phản biện, khuyến khích các em đặt câu hỏi, so sánh và kiểm chứng. Khi đó, AI trở thành chất xúc tác cho tư duy, không phải chất gây “mất động lực”.
Vấn đề không nằm ở AI, mà ở việc chúng ta chưa dạy học sinh cách học với AI. Nếu AI được dùng như máy tính hỗ trợ tính toán, như ngôn ngữ thứ hai để truy cập tri thức thì đó là tiến bộ. Nhưng nếu AI trở thành “lối thoát” khỏi sự nỗ lực, thì đó là bước thụt lùi.
Từ “lười” sang “tự động hóa thông minh” – sự chuyển hóa cần có
Thay vì lên án AI khiến học sinh lười, giáo dục cần giúp các em chuyển hóa sự phụ thuộc thành năng lực làm chủ
Dạy kĩ năng đặt câu hỏi
Biết cách hỏi AI thế nào để nhận câu trả lời giá trá trị, chứ không ohair sao chép nguyên văn
Tích hợp AI vào bài học có kiểm soát
Giáo viên có thể yêu cầu học sinh trình bày cả quá trình làm việc với AI. Từ lệnh gợi ý, cách chỉnh sửa đến lập luận riêng.
Đánh giá theo năng lực
Thay vì chỉ chấm sản phẩm cuối, giáo viên nên chấm cách học sinh tiếp cận và cách họ vượt lên kết quả của AI
Xây dựng tư duy AI
Học sinh cần hiểu rằng giá trị của mình nằm ở việc biết nhiều hơn AI, mà ở khả năng hiểu sâu hơn, chọn lọc và sáng tạo hơn.
AI không thực sự khiến học sinh “lười” đi — nó chỉ làm lộ rõ cách chúng ta đang học. Khi việc học bị rút gọn thành những cú nhấp chuột và câu trả lời sẵn có, học sinh dễ đánh mất niềm vui khám phá và quá trình rèn luyện tư duy. Tuy nhiên, nếu được hướng dẫn đúng cách, AI có thể trở thành bạn học thông minh, giúp người học tiếp cận tri thức nhanh hơn, sâu hơn và sáng tạo hơn. Giáo dục thời đại mới không còn xoay quanh việc ghi nhớ, mà là dạy học sinh biết cách tư duy cùng công nghệ – biết hỏi, biết chọn lọc và biết vượt qua giới hạn mà máy móc đặt ra.
AI không làm con người trở nên yếu đi, nó chỉ thử thách động lực học tập thật sự của chúng ta. Nếu học sinh chọn sự dễ dàng, AI sẽ khiến họ phụ thuộc. Nhưng nếu họ chọn hiểu, đặt câu hỏi và sáng tạo, AI sẽ trở thành bệ phóng cho trí tuệ.
AI có thể thay thế sự học hời hợt – nhưng không bao giờ thay thế được niềm đam mê khám phá của con người.